1-2-9-2- ویژگی های کلی حیا 29
1-2-3-9- رابطه ی حیا و حجاب.. 30
فصل دوم. 31
پیشینه ی بحث.. 32
بخش اول. 33
2-1- حجاب و پوشش در اقوام و ملل غیر اسلام. 33
2-1-1- یونان و روم باستان. 33
2-1-2- ایران باستان. 35
2-1-2-1- دوره ی مادها 35
2-1-2-3- پارسی ها (هخامنشیان) 37
2-1-2-4- اشکانیان. 38
2-1-2-5- ساسانیان. 39
2-1-3- حجاب و پوشش در هند. 42
2-1-4- حجاب در بیزانس سده ی چهارم میلادی تا قرون میانه. 43
2-1-5- انگلستان عصر رنسانس… 43
2-1-6- حجاب در مغولستان. 44
2-1-7- حجاب در مصر و قاهره و مراکش… 44
2-1-8- حجاب در فرانسه. 44
بخش دوم. 44
2-2- پوشش و حجاب در ادیان غیر اسلام. 44
2-2-1- دین زرتشت.. 45
2-2-1-1- حجاب و پوشش در دین زرتشت.. 46
2-2-2- دین یهود. 49
2-2-2-1- حدود و کیفیت پوشش… 52
2-2-3- دین مسیحیت.. 53
بخش سوم. 56
2-3- پوشش در جاهلیت.. 56
2-3-1- واژه ی جاهلیت.. 56
2-3-2- معنای لغوی جاهلیت.. 57
2-3-3- معنای اصطلاحی «جاهلیت». 59
2-3-4- محدوده ی زمانی جاهلیت.. 61
2-3-5- جاهلیت از دیدگاه قرآن. 62
2-3-6- جاهلیت از دیدگاه نهج البلاغه. 66
2-3-6-1-جاهلیت پیش از زمان بعثت حضرت رسول (ص) 66
2-3-6-2-جاهلیت هم زمان با بعثت حضرت رسول (ص) 66
2-3-6-3-جاهلیت پس از دوران بعثت.. 69
2-3-1- آداب و رسوم مردمان جاهلی.. 70
2-3-1-1- نسب.. 70
2-3-1-2- بت پرستی.. 72
2-3-1-3-جنگ و خون ریزی ؛ 76
2-3-1-4-تفاخر. 78
2-3-1-5-فساد و فحشا 80
2-3-1-6-سواد. 82
2-3-1-7-ارث.. 82
2-3-2-جایگاه زن در جاهلیت.. 84
2-3-2-1- موقعیت زن در جاهلیت با توجه به آیات قرآن. 85
2-3-2-1-1-عادت ماهیانه. 86
2-3-2-2- کراهت از دختران و زنده به گورکردن آن ها 87
2-3-2-3-علل زنده به گور کردن. 88
2-3-3- ازدواج در جاهلیت.. 90
2-3-3-1- تعدد زوجات.. 91
2-3-3-2- انواع ازدواج در عصر جاهلیت.. 91
2-3-3-3-نکاح رهط یا مشارکت.. 91
2-3-3-4-نکاح بغایا 92
2-3-3-5-نکاح استبضاع. 93
2-3-3-6-نکاح شغار 93
2-3-3-7-نکاح مخادنه. 93
2-3-3-8-نکاح ضیزن یا مقت.. 94
2-3-3-9-نکاح ظعینه. 94
2-3-3-10-نکاح متعه. 94
2-3-4-طلاق در جامعه ی جاهلی.. 95
2-3-4-1- انواع طلاق. 95
2-3-4-2- حجاب و پوشش زنان در دوره ی جاهلیت.. 98
2-3-5-1- الف : دیدگاه پوشش زنان جاهلی.. 98
2-3-5-1-1- جنگ فجار ثانی.. 99
2-3-5-1-2- اشعار دوره ی جاهلی.. 99
2-3-5-2- دیدگاه عدم پوشش زنان جاهلی.. 100
2-3-5-2-1-آیه قرآن. 101
2-3-5-2-2- کنار گذاشتن پوشش در شرایط خاص… 102
2-3-5-2-3- ترس از اسارت.. 103
2-3-5-2-4-نظریه ی نسبی بودن پوشش در جاهلیت.. 104
2-3-5-3-1- درزمان عزاداری.. 105
2-3-5-3-2- ترس از اسارت.. 106
2-3-5-3-3- خودآرایی و خودنمایی زنان جاهلی.. 106
2-3-5-3-4- فقر. 107
بخش چهارم. 108
2-4- حجاب وپوشش دردوره ی معاصر. 108
2-4-1- حجاب و کشف حجاب در ایران. 110
2-4-2- فتحعلی شاه 110
2-4-3- ناصرالدین شاه 111
2-4-4- دوره ی مشروطیت.. 113
2-4-5- رضاخان. 114
2-4-5-1- اجرای رسمی قانون کشف حجاب.. 118
2-4-5-2- واکنش های صورت گرفته در برابر قانون کشف حجاب.. 120
2-4-6- محمدرضا شاه 121
فصل سوم. 126
بررسی فقهی پوشش اسلامی.. 126
پیشینه بحث.. 127
3-1- خاستگاه و مبنای حجاب و پوشش… 127
3-1-1- احترام به زن مسلمان. 127
3-1-2- پرهیز از مفسده 128
3-2- وجوب اصل پوشش… 128
3-2-1- آیات وجوب پوشش… 129
3-2-2- آرای فقها در مورد حدود پوشش… 137
3-2-2-1- نظریه اول. 137
3-2-2-2- نظریه دوم. 137
3-2-2-3- نظریه سوم. 138
3-2-2-4- نظریه چهارم. 138
3-2-3- ادله ی نظریات مطرح شده 138
3-2-3-1- ادله ی طرفداران نظریه ی اول ؛ (جواز کشف وجه و کفین) 138
3-2-3-1-2-1- در رابطه با حرمت نظر به خواهر زن. 142
3-2-3-1-2-2- در رابطه با پسر بچه. 143
3-2-3-1-2-3- صحیحه ی محمد بن اسماعیل بن زبیع. 143
3-2-3-1-2-4- روایت مربوط به حضرت فاطمه(س) 144
3-2-3-1-3- عسر و حرج. 145
3-2-3-2- بررسی ادله ی قول دوم. 145
3-2-3-2-1- آیه ی 59 سوره ی احزاب.. 145
دلیل اول این گروه 145
3-2-3-2-2- سیره ی مسلمین.. 146
3-2-3-2-3- روایت.. 147
3-2-3-2-4- ملاک و فلسفه ی پوشش… 148
3-2- موارد استثناء از حکم وجوب پوشش… 149
3-2-1- محارم. 150
3-2-2- نسائهن.. 151
3-2-3- مملوکانشان. 152
3-2-4- مردان سفیه. 153
3-2-5-کودکان. 153
3-2-6- اضطرار 155
3-2-7- خواستگاری.. 156
3-2-7-1- نظر مذاهب اهل سنت در مورد نگاه هنگام خواستگاری.. 159
3-2-7-1-1- حنفی.. 159
3-2-7-1-2- مالکی.. 159
3-2-7-1-3- حنبلی.. 159
3-2-7-1-4- شافعی.. 159
3-3- بخش دوم :احکام حجاب وپوشش از دیدگاه فقهای معاصر ) مراجع تقلید عصر حاضر ( 160
3-3-1- پوشش زنان از نامحرم. 162
3-3-2- زمان وجوب حجاب برای دختران. 162
3-3-3- پوشش زیر چانه از نامحرم: 162
3-3-4- پوشش روی پا 163
3-3-5- پوشش زیبا رویان. 163
3-3-6- برتری چادر یا مانتو. 164
3-3-7- غفلت از حجاب: مثلا موی زنی به طور غیر عمد بیرون باشد و یا به طور سهوی چادر کنار رود 164
3-3-8- لباس روشن و نازک.. 164
3-3-9- پوشیدن جوراب نازک.. 165
3-3-10- لباس های تنگ.. 165
3-3-11- پوشیدن لباس های تنگ و تحریک کننده که برجستگی های بدن زن در آن پیداست 165
3-3-12- پوشش حجم مو. 166
3-3-13- کفش صدادار 166
3-3-14- آرایش و زیور آلات.. 166
3-3-15- پوشاندن چهره ی آرایش کرده ی زن از نامحرم. 166
3-3-16- آرایش دختران. 167
3-3-17- آرایش کردن برای محارم. 167
3-3-18- اصلاح ابرو 167
3-3-19- رنگ ابرو 168
3-3-20- سرمه ی چشم به دلیل زینت.. 168
3-3-21- شک در زینت (درجایی که شک ایجادشود که چیزی از موارد زینت است یا نه؟) 169
3-3-22- حکم پوشش انگشتر،طلا و حلقه ی ازدواج بانوان در صورتی که در معرض دید نامحرم باشد 169
3-3-23- گذاشتن لنز آرایشی برای بانوان. 169
فصل چهارم. 171
4-1- حجاب حق خدا 173
4-2- آثار حجاب.. 174
4-2-1- احترام و حرمت بخشیدن به زن. 175
4-2-2- تشکیل و تحکیم خانواده 177
4-2-3- حضور اجتماعی سالم زن. 179
4-2-4- تعدیل غریزه خودنمایی زنان. 181
4-2-5- سلامتی روحی و جسمی.. 184
4-2-6- بهداشت روانی جامعه. 186
4-2-7- رشد عشق های پاک.. 187
4-2-8- موفقیت های معنوی.. 187
4-2-9- امنیت بانوان. 188
4-2-10- نشاط و شادابی.. 189
4-3- علل بدحجابی.. 192
4-3-1- وسوسه شیطان و یارانش در عریانی.. 192
4-3-2- تلاش استعمار در زدودن پوشش… 194
4-3-3- دگرگونی ارزش ها 194
4-3-4- تظاهر به زندگی مترقی.. 195
4-3-5- تبلیغات منفی در رابطه با حجاب در حوزه ی رسانه. 195
4-3-6- کم رنگ شدن نقش مرد در خانواده 196
4-3-7- شکاف بین نسل ها 196
4-3-8- کمبود شخصیت.. 197
4-3-9- مدگرایی.. 198
4-3-10- توجیه قراردادن رفتار افراد متدین.. 199
4-3-11- عدم وجود لباس و فضاهای مناسب.. 199
4-3-12- ازدواج. 200
4-3-13- جهل و ناآگاهی.. 200
4-3-14- مازوشیسم. 200
4-3-15- ضعف غیرت.. 201
4-3-16- تقلید. 201
4-4- پیامدهای بدحجابی.. 202
4-4-1- پایمال شدن شخصیت و ارزش واقعی زن. 202
4-4-2- تزلزل نهاد خانواده 203
4-4-3- افزایش میزان طلاق. 204
4-4-4- تضعیف اعتقادات دینی در جامعه. 204
4-4-5- زمینه سازی برای ایجاد انواع جنایات ، قتل و حوادث خطرناک.. 205
4-4-6- افت تحصیلی و آموزشی.. 206
4-4-7- بیماری های جسمی و روانی.. 206
4-4-8- افزایش فحشا و فرزندان نامشروع. 208
4-4-9- خشونت و آزار جنسی.. 208
4-4-10- زمینه سازی برای نگاه آلوده و سلب آرامش روحی.. 212
نتیجه گیری.. 218
پیشنهادات.. 222
چکیده
بررسی نقش و تأثیر زمان و مکان بر حجاب و پوشش زنان از منظر فقهی(جاهلیت تا معاصر)
بوسیله ی:
سمیه روزفراخ
حجاب و پوشش یکی از مسائلی است که در همه ی اقوام و ملل وهمچنین ادیان الهی و غیر الهی مورد تأکید بوده که در طول تاریخ و با توجه به مقتضیات زمان فراز و نشیب های زیادی را طی کرده است. در دین اسلام حجاب به معنای پوشش زن از مسلمات دین و مذهب بوده که اسلام روی آن تأکید زیادی داشته است و حکمت تشریع آن مختص به زمان و مکانی خاص نیست، بلکه این حکم امری فرازمانی و فرامکانی است که با قانونمندی خاصی و با رعایت اعتدال و بر مبنای فطرت انسانی و مصالح جوامع بشری تنظیم شده است.این پژوهش درصدد بررسی نقش و تأثیر زمان و مکان در زمینه ی حجاب و پوشش زنان بر آرای فقهی از جهت حدود و کیفیت آن بوده است. و نتایجی که با مراجعه به کتب فقهی بدست آمده است حاکی از آن است که فقهای اسلام اعم از شیعه و سنی با استناد به نصوص قرآنی و روایی که در این زمینه وارد شده در مورد اصل وجوب حجاب و پوشش متفق القول هستند و تنها در رابطه با حدود وچگونگی پوشش نظرات مختلفی صادر کرده اند که هر گروه برای نظریه ی خود مستنداتی را ارائه داده اند.در بین این نظریات، پوشش کل بدن زن در برابر نامحرم به جز وجه و کفین(جواز کشف وجه و کفین) طبق کتب فقهی طرفداران بیشتری از فقهای متقدم و متأخر به خصوص فقهای شیعه را به خود اختصاص داده است.فقهای معاصر)مراجع تقلید عصر حاضر( نیز قائل به پوشش کل بدن زن در برابر مرد نامحرم به جز وجه و کفین هستند با این تفاوت که به دلیل مصالح و مفاسد موجود با توجه به شرایط زمانی در رابطه با مسائل مربوط به این دو عضو و به طور کلی حجاب و پوشش با شرایط عدم مفسده و عدم بیم و فتنه و لغزش رأی احتیاطی صادرکرده اند.
واژگان کلیدی:حجاب، فرا زمانی و فرامکانی،حدود پوشش، وجه و کفین، فقهای معاصر
مقدمه
لزوم پوشش، یکی از خواسته های فطری انسان است، زیرا از آغاز پیدایش انسان هریک از زن و مرد کوشیده است تا پوشش مناسب داشته باشد. او ابتدا با برگ درختان و سپس باپوست حیوانات و بعد با دست بافته های خود، خویش را می پوشانده است، و بعد با پیشرفت صنعت و دست یافتن به منابع و ابزار جدید، پوشش نیز از (تغییرات تکاملی) بهره مندگردید.
این اعمالی که تحت هیچ گونه آموزشی نبوده، نشان می دهد که پوشش، یک نیاز فطری انسان است. داستان آدم و حوا نیز فطری بودن پوشش را اثبات می کند. در همین رابطه در آیه ی 22 سوره ی مبارکه ی اعراف آمده: فلما ذاقا الشجره بدت لهما سؤاتهما و طفقا یخصمان علیهما من ورق الجنه و نادا هما ربهما الم انهکما عن تلکما الشجره و اقل لکما ان الشیطان لکما عدو مبین؛ هنگامی که از آن درخت چشیدند، شرمگاه بدنشان بر دو نفرشان نمایان شد هر دو دست به کار چسبانیدن برگ (درختان) بهشت به خود شدند، و پروردگارشان بر آن دو بانگ زد: آیا من شما را از آن درخت نهی نکردم، وبه شما نگفتم: بی تردید شیطان برای شما دشمنی آشکار است.
بنابراین بشر از آغاز خلقت، با میل فطری اندام خود را از دیگران پوشانیده است و اگر این گونه نبود، انسان نیز مانند حیوانات، از برهنگی شرمی نداشت و با پوشاندن خود، احساس امنیت و آرامش نمی کرد.
در همه ی ادیان، به مسئله ی عفاف و حجاب توجه شده است، اما همیشه با افراط و تفریط هایی همراه بوده است. و دین اسلام که کامل ترین دین الهی است خود واضع حجاب نیست، بلکه آن را قانونمند و متعادل ساخته تا با روحیه و سرشت انسانی زن سازگار باشد.
حجاب به معنای پوشش بدن و به عنوان نماد اسلامی است که مرتبه های آن، پوشش بدن، عدم خودنمایی برای نامحرم و ایجاد پوشش است که مانع از ارتکاب گناه می شود و وسیله ای برای تزکیه ی نفس و تقوا است. انواع مختلف حجاب شامل:حجاب بدن، حجاب چشم، حجاب گفتار و حجاب باطنی (فکری،عقیده و …).
حدود پوشش زنان و مردان به ویژگی های جسمانی آنان مربوط می شود. جاذبه های شدید جنسی بدن و موهای زن که از جمله ی زیبایی های وی به شمار می روند، اقتضا دارد که پوشش کامل خود را رعایت کند. اما مرد که خلقت او به گونه ای دیگر است و حکمت الهی بر خلق جاذبه های جنسی، دلربایی ها و لطافت های جسمانی او نبوده است موظف به رعایت چنین پوششی نیست.
قوانین اسلام قابلیت تطبیق پذیری را دارند و در کنار آن مسئله ی حجاب نیز در قالب های کلی بیان شده است و می توان با توجه به زمان و مکان، از انعطاف پذیری آن بهره برد. از سوی دیگر اگر بپذیریم که عفاف و پاکی در حوزه های مختلف روابط انسانی، امری لازم و قطعی است دیگر در مورد مثال ها و مصادیق آن و همچنین این که انسان نباید به گونه ای ظاهر شود یا رفتار کند که کرامت وی زیر سؤال برود، مشکلی نخواهیم داشت. حساسیت انسان نسبت به رفتارهای تحریک کننده، امری نیست که با گذشت زمان از بین برود. ممکن است ابزارها و راهکارها تغییر کند و یا قوانین اجتماعی و فرهنگی دگرگون شوند اما رعایت برخی موارد در رفتارها و ظاهر انسان، در هر زمان و مکانی می تواند به حفظ و ارتقای شخصیت و جایگاه وی کمک کند.(جاوید و محمد مهدی شجاعی باغینی،1388،ص26-27)
حجاب، حفاظی برای آسیب های اجتماعی و روانی است. نوع آفرینش زن باعث شد تا خداوند برای حراست و حفاظت او از دسترس بیگانگان، تدبیری بیاندیشد که آن، داشتن سیمای حجاب است؛ یعنی حضور در لباسی که به مدد آن بتوان بدون آسیب، به انجام وظایف دینی، اجتماعی و علمی خود پرداخت. دلایل عقلی و توصیه های دینی بسیاری، در باره ی فواید حجاب وجود دارد که امنیت اجتماعی، سلامت روانی، و بهداشت جسمی و روحی و همین طور استحکام خانواده از جمله ی این موارد است.(احمدی و همکاران،1389،رابطه اعتقاد به حجاب و آسیب پذیری فردی،خانوادگی و اجتماعی،شماره
