چکیده

فقه اسلامی مبتنی بر تفکری است که نسبت به انسان وجود دارد. انسان در تفکر اسلامی پرتوی از وجود خدا و جانشین خدا بر روی زمین است. فقهای عظام در جای جای فقه اسلامی و نیز در استنباطات خود، در کنار ذکر فتاوی، تصریح به منزلت انسان نموده و آن حکم فقهی را بر منزلت یا کرامت انسان مبتنی کرده اند، لذا انسان شناسی یکی از پایه های فقه اسلامی است. جایگاه انسان در غرب با انسان شناسی اسلامی بسیار متفاوت است. انسان از منظر اسلام، با اتصال به خداوند متعال و پیامبر (صلی الله علیه و آله) دارای اعتبار و ارزش است و این در حالی است که انسان غربی با عناوینی چون اقتصاد و علم و… است که منزلت دارد.

فقه اسلامی از آن جهت که انسان را با خدا می سنجد، احکام و تکالیفی را جعل می کند که با وظایف انسان در نظام حقوقی غرب متفاوت است. فقه که مبین حقوق در جامعه ی اسلامی است، بر محور اعتقاد به خدا و تعیین مسیر برای قرب الهی شکل گرفته است، لذا علم فقه دارای برنامه‌ای است که انسان از قبل از تولد تا بعد از وفات به آن نیازمند است و بدون آن کمال بشری به دست نمی‌آید.

اما برعکس،  انسان در غرب در دو دوره قابل ملاحظه است: قرون وسطی که نظام خدا محوری بر آن حاکم بود و ارزش و اصالت انسان با خدا سنجیده می شد و عصر مدرن که انسان را خود بنیاد و مستقل و بریده از خدا می بیند و بر همین اساس، حقوقی که امروزه در غرب شکل گرفته، اومانیسم و انسان محور است. به طور کلی آنچه در این نوشتار مورد نظر است، بیان امتیاز نظام حقوقی اسلام با رویکرد به معنویات بر حقوق سکولار غربی است.

واژگان کلیدی: مبانی انسان شناسی، فقه اسلامی، مصادیق مبانی انسان شناسی، حقوق انسان.

فهرست تفصیلی مطالب

مقدمه. 1

الف) بیان مسأله. 2

ب) ضرورت و اهداف تحقیق.. 3

ج) سوالات تحقیق.. 3

د) فرضیه ها 3

ه) پیشینه تحقیق.. 3

و) روش تحقیق.. 4

ز) ساختار تحقیق.. 4

فصل اول: مفاهیم مرتبط و جنبه های الهی و مادی انسان و نقش آن در ساختار نظام های فقهی و حقوقی   6

گفتار اول: مفاهیم.. 7

الف) انسان شناسی.. 7

ب) مبنا 8

ج) فقه. 9

د) حقوق.. 10

گفتار دوم: جنبه های الهی و مادی انسان و نقش آن در ساختار نظام های فقهی و حقوقی.. 12

الف) رابطه ی روح و جسم.. 14

ب) کرامت ذاتی انسان از دیدگاه فقه. 16

ج) انسان و تکلیف… 19

د) ملاک برتری انسان ها بر یکدیگر. 26

ه) جایگاه حقوق انسان در فقه اسلامی.. 29

1- حق آزادی …………………………………………………………………………………………………31
2- حق علم آموزی.. 36

و) تفاوت جایگاه انسان در فقه با حقوق انسان در غرب… 37

فصل دوم: مصادیق مبانی انسان شناسی در احکام شرعی.. 43

مقدمه. 44

گفتار اول: مصادیق مبانی انسان شناسی در عبادات… 45

مبحث اول:باب طهارت… 45

مبحث دوم: باب صلاه. 51

رابطه نماز با روح انسان. 52

مبحث سوم: باب صوم. 55

رابطه روزه باجسم انسان. 56

رابطه روزه با روح انسان. 56

مبحث چهارم: باب زکاۀ. 58

حق مالکیت… 58

جایگاه زکات در فقه. 60

رابطه زکات با روح انسان. 61

زکات بدن. 61

مبحث پنجم: باب حج.. 63

رابطه حج با ابعاد وجودی انسان. 64

گفتار دوم: مصادیق مبانی انسان شناسی در عقود. 66

مبحث اول:باب تجارت… 66

مبحث سوم:باب نکاح.. 74

گفتار سوم: مصادیق مبانی انسان شناسی درایقاعات… 80

باب طلاق.. 80

گفتار چهارم: مصادیق مبانی انسان شناسی دراحکام. 82

مبحث اول: باب قضاوت… 82

مبحث دوم: باب ارث… 84

مبحث سوم: باب حدود و دیات… 85

الف) حق حیات و جایگاه آن در فقه اسلامی.. 85

ب) سقط جنین.. 89

ج) چگونگی برخورد فقه اسلامی با انسان مجرم. 89

د) قذف… 91

ه) دفاع. 91